نقد «گنجینه اسناد بنیاد ایران‌شناسی»

کتابچۀ «جغرافیا و عدد نفوس اهالی مملکت کرمان» در سال 1300 قمری به دستور میرزایوسف‌خان مستوفی‌الممالک و در زمان حکمرانی عبدالحمیدمیرزا ناصرالدوله بر ایالت کرمان توسط شخصی به نام عبدالحسین سررشته‌دار تألیف و تدوین شده است. این کتابچه شرحی از جغرافیای کرمان و سرشماری جمعیت این ایالت در دورۀ قاجار است. در این سرشماری افزون بر جمعیت، مشاغل، معادن، پوشش گیاهی و جانوری، جغرافیای طبیعی، راه‌ها، آمار ابنیه و بیوتات، وضعیت منابع آبی و اوضاع اقتصادی نیز ارائه شده است. کتابچۀ «جغرافیا و عدد نفوس اهالی مملکت کرمان» از کامل‌ترین نمونه‌های سرشماری ایالات و ولایات ایرانِ عصر قاجار است که اطلاعات توصیفی و آماری را به صورت توأمان دارد. اطلاعات مندرج در این کتابچه برای نگارش تاریخ اقتصادی، اجتماعی و تاریخ محلی بسیار حائز اهمیت است.این کتاب توسط انتشارات استناد و با همکاری مرکز کرمانشناسی در سال 1401 منتشر شده است. + نوشته شده در پنجشنبه بیست و هشتم اردیبهشت ۱۴۰۲ ساعت 13:29 توسط امین محمدی  |  بخوانید, ...ادامه مطلب

اسنادی که در این نوشتار به بازخوانی آنها پرداخته‌ایم در رابطه با بازرسی مدارس تهران و بررسی هزینه‌های صورت گرفته در این مدارس در ابتدای تشکیل حکومت پهلوی است. این اسناد با شمارۀ ردیف 297016344 در آرشیو ملی ایران نگهداری می‌شوند. نکته جالب توجه در این اسناد این است که بازرسان وزارت معارف به سراغ حسابرسی از بودجه مدارس در سال 1301 شمسی رفته‌اند. به نظر می‌رسد به دلایلی چون بی‌ثباتی سال‌های پایانی حکومت قاجار، روند نظارت بر این مدارس با اخلال مواجه شده است و پس از تشکیل حکومت پهلوی و ثبات ناشی از آن حسابرسی‌های عقب افتاده مورد توجه مسئولان قرار گرفته است. اهمیت این اسناد در این است که نشان می‌دهد سازوکار نظارت بر هزینه های این مدارس تا چه میزان دقیق بوده که کوچکترین هزینه‌ها نیز توسط بازرسان وزارت معارف مورد بررسی قرار می‌گرفته است. پیش از بازخوانی این اسناد ابتدا به معرفی برخی مدارس مهم ذکر شده در اسناد می‌پردازیم. نویسنده امین محمدی- مجلۀ گنجینۀ دارالفنون، سال چهارم، شمارۀ چهاردهم، تابستان 1400https://www.uplooder.net/files/7b4cb9ce9c95ae8361d7ed94a5385806/014.-MATN-DAROLFONOON.pdf.html     + نوشته شده در یکشنبه نوزدهم دی ۱۴۰۰ ساعت 11:0 توسط امین محمدی  |  بخوانید, ...ادامه مطلب

چکیدهپس از استقرار نظام مشروطیت، پرداخت حقوق به یک , ...ادامه مطلب

برات دیوانی، ابزار اصلی پرداخت‌های دولتی در دوران پیشامدرن (پیش از مشروطیت) ایران بود. این سند دیوانی انواع مختلفی داشت و مستوفیان به‌عنوان تنظیم‌کنندۀ آن، هر برات را به‌منظور پرداختی مشخص صادر می‌کردند. عصر قاجار از نظر تنوع برات‌های دیوانی بسیار حائز اهمیت است، چرا که دست‌کم 50 نوع برات مختلف در منابع این دوره شناسایی شده است. در دو پروندۀ موجود در آرشیو ملی ایران، 22 برات با عنوان نان وجود دارد که در نوع خود منحصر‌به‌فرد هستند، چرا که تاکنون در منابع تاریخی هیچ اشاره‌ای به وجود این نوع برات دیوانی نشده است. در این مقاله تلاش خواهیم کرد در خلال سندشناسی و تحلیلِ محتوای این براتِ منحصربه‌فرد، به این پرسش پاسخ دهیم که در , ...ادامه مطلب

امین محمدی گفت: «کتاب بحرالجواهر یکی از مشهورترین کتب سیاق و فن دفترداری دوران قاجار است و اهمیت آن از این جهت است که می‌تواند ما را در جهت فهم اسناد مالی بسیاری که از دوره قاجار باقی مانده است راهنمایی کند. اسناد مالی دوران قاجار ساختار پیچیده‌ای دا, ...ادامه مطلب

چکیده جنگ یکی از عوامل اصلی رشد چشمگیر اراضی بایر در ادوار مختلف تاریخ ایران است و حکومت‌های مختلف پس از رسیدن به دوران ثبات اقدام به عمران این اراضی می‌کردند. در دورۀ قاجار، اراضی بایر مورد توجه حاکمیت قرار گرفت، چرا که هم از بُعد مالکیت و هم مالیا, ...ادامه مطلب

چکیده کوتاه زمانی است که تصحیح نسخ و پژوهش دربارۀ رساله‌های سیاقی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. این رویکرد ارتباط مستقیمی با اهمیت‌یافتن سیاق و دانش سندشناسی در پژوهش‌های تاریخی دارد. رسالۀ بحرالجواهر فی ‌علم ‌الدفاتر اثر عبدالوهاب بن محمدامین, ...ادامه مطلب

چکیده برات‌ تجارتی مهم‌ترین و پرکاربردترین ابزار مالی در مناسبات اقتصادی عصر قاجار بود. بر اساس شواهد تاریخی، در این بازۀ زمانی، بخش عظیمی از معاملات و مبادلات داخلی و خارجی ایران با استفاده از برات تجارتی انجام می‌گرفت. از سویی دیگر، این سند تنها کارکرد تجاری نداشت، بلکه حکومت برای اموری چون تسویه حساب‌های مالیاتی، پرداخت بدهی‌ها و خرید اجناس از خارج کشور از آن استفاده می‌کرد. با وجود تاسیس بانک‌های شاهی و استقراضی و نیز چاپ اسکناس به سبک غرب، استفاده از, ...ادامه مطلب

چکیده هدف: شناسائی ضرورت تشکیل و عوامل ناکارآمدی کمیسیون تطبیق حوالجات به عنوان یکی از سازوکارهای نظارت بر مالیه کشور.روش/ رویکرد پژوهش: داده‌ها از اسناد وزارت امور اقتصادی و داراییِ موجود در آرشیو ملی ایران و مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی گردآمده‌اس, ...ادامه مطلب

سال گذشته پس از چاپ کتاب «گنجینۀ اسناد بنیاد ایران‌شناسی» برخی ایرادات آن را برای خودم یادداشت کردم. به بهانۀ چاپ مقاله «نقد و بررسی گنجینۀ اسناد بنیاد ایرانشناسی» نوشتۀ دوست عزیز و دانشمند دکتر علی ططری در مجلۀ نقد کتاب میراث، به نظرم رسید نکاتی که یادداشت کرده بودم رو به عنوان مکمل مقالۀ دکتر ططری به اشتراک بزارم. از آنجایی که مقالۀ دکتر ططری بیشتر جنبه معرفی کتاب مذکور را دارد، نکات انتقادی بنده نیز می‌تواند کامل کنندۀ آن باشد. *نقدی بر کتاب «گنجینه اسناد بنیاد ایرانشناسی»، مجری طرح: حمید افشار؛ بازخوانی اسناد: سیدمحمدصادق ابراهیمیان؛ تهران: انتشارات بنیاد ایرانشناسی، 1394* اهمیت کتاب: بازخوانی 99 سند تاریخی که حاوی اطلاعات آشکار و نهان مربوط به تاریخ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و مواد خامی که میتوانند دستمایۀ پژوهشهای نسب­شناسی و رجال­شناسی، جغرافیایی تاریخی، مسائل فقهی و حقوقی، سندشناسی، قباله­نویسی و غیره شوند. همچنین آقای ابراهیمیان یکی از اساتید سندخوانی هستند که تسلط بالایی بر خواندن خطوطی چون سیاق، تعلیق و شکسته نستعلیق دارند که از این حیث این کتاب می‌تواند جنبۀ آموزشی داشته باشد. برخی ایرادات کتاب از نظر نگارنده: تقسیم‌بندی اسناد در کتاب مبنای علمی ندارد. تقسیم اسناد به سه دستۀ اسناد تاریخی، اسناد ملکی و اسناد متفرقه نشان از ناآشنایی نویسندۀ مقدمۀ کتاب (مجری طرح) با دانش سن, ...ادامه مطلب

چکیده برات دیوانی سندی بود که از سوی دولت به­منظور پرداخت مواجب و دیگر هزینه­ها صادر می­شد. اهمیت برات زمانی مشخص می­شود که بدانیم در دورۀ قاجاریه اغلب پرداخت­های دولت به کارکنان کشوری و لشکری و به­طورکلی، اغلب پرداخت هزینه­ها در تمام امور دول,براتهای ...ادامه مطلب

چکیده       برات­های دیوانی یکی از مهمترین اسناد مالی به ­جای مانده از دورۀ قاجاریه هستند و می ­توانند به عنوان یکی از منابع مهم در نگارش تاریخ اقتصادی این دوره مورد استفاده قرار گیرند. در دوره­ های مختلف تاریخی اغلب پرداخت­ های نقدی و جنسی دولت به , ...ادامه مطلب

  در گسترۀ تاریخ ایران، تامین منابع مالی برای پرداخت حقوق (مواجب) و دستمزدها یکی از چالش‌های مهم برای تمامی حکومت‌ها بوده است؛ چراکه حکومت اگر نمی‌توانست بموقع حقوق کارکنان کشوری و لشکری را پرداخت کند، احتمال رشوه‌گیری، فساد، سرکشی و شورش آنها وجود د, ...ادامه مطلب